Tarih; geçmişte yaşamış insan topluluklarının faaliyetlerini yer ve zaman göstererek, sebep sonuç ilişkisi içinde belgelere dayalı olarak, nesnel biçimde inceleyip açıklayan bir bilim dalıdır. Tarih konusu insandır.

Tarih, esas olarak insanın bilinçli faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan eserleri ve değişimleri konu edinmekle birlikte insanın iradesi dışında gelişen olaylarla da ilgilenir çünkü depremler, volkanik patlamalar, su baskınları kuraklık ve salgın hastalıklar gibi olaylar insanlık tarihinin akışını değiştirir. Örneğin bir veba salgını küresel ölümlere yol açarak devletleri askeri, ekonomik açıdan ve nüfus bakımından zayıflatır. Aynı şekilde deprem veya kuraklık gibi afetler de büyük göç hareketlerine neden olabilir.

Kökeni: Batı dillerinde "istoria", araplarda "Veraha".

Tanımlar:

Heredot: Tanık olunan şeylerin kayıt altına alınmasıdır.

İbn-i Haldun: Olmakta olan şeylerin kayıt altına alınmasıdır.

Z. Velidi Togan: Madde ve eşyanın dünü ve bugünü.

Ö. Hayyam: Kainatın vicdanı.

H. İnalcık: Gerçek olayların kaynaklarla.

Voltair: Bir nesilden diğerine aktarılan hikayelerdir.

J. J. Rousso: Okuyanın gözünden oluşturulan kılavuz.

K. Marx: Toplumsal sınıflar arasındaki savaşın anlatıldığı olay.

Tarih Biliminin Özellikleri

• Sosyal bir bilimdir.
• Geçmişi inceler.
• Belgelere dayalıdır.
• Yer ve zaman gösterir.
• Sebep-sonuç ilişkisi kurar.
• İnsan ve insanı ilgilendiren olayları içerir.
• Yararlanılan dönemin kurallarını yansıtır.

Tarih Öğrenmenin Amaçları:

• Analitik düşünme
• Sebep-sonuç ilişkisi kurabilme
• Kültürlenme
• Tarih bilinci
• Millete aidiyet duygusu
• Toplum bilincini oluşturma
• Millilik duyguları

Tarihin Yöntemi

Sosyal bir bilimdir.

Geçmişi inceler.

Takip edilmesi gereken yoldur.

Tarih Biliminin Yöntem Basamakları

1. Tarama (Kaynak Arama): Tarihsel araştırmalarda kullanılabilecek her türden verinin toplanmasıdır.
2. Tasnif (Sınıflandırma): Toplanan verilerin kaynaklara göre sistematik olarak sınıflandırılmasıdır.
3. Tahlil (Çözümleme): Sınıflandırılan verilerin kaynak bakımından yeterliliğinin kontrol edilmesidir.
4. Tenkit (Eleştiri): Verilerin sınıflandırma ve çözümleme aşamalarından sonra gerçeklik ve güvenirliklerinin belirlenmesidir.
5. Terkip (Sentez): Son olarak, sınıflandırılmış, analiz edilmiş ve eleştirilmiş verilerin bir araya getirilmesidir.

Tarih ve Diğer Bilimler

Tarih ile diğer bilimler arasındaki farklılıklar?

Tarih geçmişteki olayların nedenleri ve sonuçlarını kendine özgü çalışma yöntemiyle açıklayıp yorumlamaya çalışan bir bilim dalıdır. Tarihçi bu görevi yerine getirirken fen bilimlerinde olduğu gibi deney metodundan yararlanmaz. Aynı şekilde psikoloji, iktisat (ekonomi) ve toplum bilimi (sosyoloji) gibi bazı beşeri ve sosyal bilimlerin uyguladığı insan davranışlarını gözlemleyip ölçmeye dayalı yöntemleri de kullanmaz.

Tarihe Yardımcı Bilim Dalları

Coğrafya: Yeryüzündeki coğrafi olayların insan faaliyetlerine etkisini ortaya koyar.

Arkeoloji: Su ve toprak altında kalmış eserleri tarih ve sanat açısından inceler. Özellikle yazılı belgelerin bulunmadığı ve yetersiz kaldığı dönemleri aydınlatır.

Kronoloji: Olayların zamanını belirler ve onları oluş sırasına göre sıralayarak tarihi olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurmaya yardımcı olur.

Diplomasi: Antlaşmalar, mektuplar, emirnameler, fermanlar, tapular ve fetihnameler gibi yazılı belgeleri inceler.

Heraldik: Armaları inceler, devletin özellikleri hakkında bilgiler verir.

Etnografya: Toplumların yaşayışlarını, hayat tarzlarını, örf ve adetlerini inceler.

Antropoloji: İnsan ırklarının kökenlerini, özelliklerini ve yeryüzüne dağılışlarını inceleyerek aralarındaki kültürel gelişim farklılıklarını açıklamaya çalışır.

Nümizmatik: Eski madeni paraları inceler.

Paleografi: Eski yazıları ve alfabeleri çözer.

Filoloji: Dillerin zaman içinde geçirdiği değişimi, diller arasındaki akrabalık bağlarını ve etkileşimlerini ortaya çıkarmaya çalışır.

Epigrafi: Tarihi yapılar, anıtlar ve mezar taşları üzerindeki yazıları inceler.

Kimya: Karbon 14 yöntemiyle tarihi nesnelerin yaşının hesaplanmasına tarihe yardımcı olur.