Sözcüğün, gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak yeni bir anlam kazanmasına mecaz anlam denir.
Onunla konuşunca olayın üstündeki perde kalktı.
Kardeşinin ağır sözlerine daha fazla dayanamadı.
Bugün hiç havamda değilim.
Bu işi yapmanın farklı yolları olduğunu biliyorum.
Askerden sonra aile ocağından ayrılarak gurbete çıkmıştı.
Kurum, parlak gençleri spora kazandırmak için çalışıyordu.
2. Terim Anlamlı Sözcükler
Bir bilim, meslek, spor veya sanat dalıyla ilgili özel anlamlar yüklenmiş sözcüklere terim denir. Terimler gerçek anlamlıdır. Anlamları kişiden kişiye değişmez.
Yazılışları ve okunuşları aynı olduğu halde anlamları birbirinden farklı olan sözcüklere eş sesli (sesteş) sözcük denir.
Toplantıda üzerinde şık bir elbise vardı. (Güzel)
Sınavda işaretlediğim şık yanlış çıktı. (Seçenek)
Meclisten geçen kanun yürürlüğe girdi. (Yasa)
Kanun eskiden beri kullanılan bir çalgıdır. (Müzik Aleti)
Ben, sizinle gelmek istemiyorum. (1. Tekil Şahıs)
Yüzünde küçük, siyah bir ben var. (Leke)
4. Karşıt Anlamlı Sözcükler
Anlamca birbirinin karşıtı olan, birbiriyle çelişen sözcüklere zıt (karşıt) anlamlı sözcük denir.
Yaşlı - Genç
Eski - Yeni
Şişman - Zayıf
Gülmek - Ağlamak
Üzülmek - Sevinmek
Yükselmek - Alçalmak
5. Soyutlaştırma
Somut bir anlam ifade eden bir kelimenin, soyut bir kavram veya durumu ifade etmek için kullanılanılmasına soyutlaşturma denir.
Başarının anahtarı çok çalışmak ve sabırlı olmaktan geçiyor.
Bu yetenekli gençlerde yazarlık tohumu vardı.
Onun soğuk tavırları hepimizi germişti.
6. Somutlaştırma
Soyut kavramların, çeşitli durum, davranış ve duyguların somut sözlerle dile getirilmesine somutlaştırma denir.
Ömür bir nehir gibi hızlı akıp geçiyor.
Sevgi, her sabah aynı saatte çiçekleri suluyordu.
Bu olumsuz fikirleri kafandan atman lazım.
Bir parça huzur arıyorum bu dağ başında.
Bir güzele gönül verdim.
7. Nicel - Nitel
a) Nicel Anlamlı Sözcükler
Varlıkların sayılabilen, ölçülebilen, azalıp çoğalabilen özelliklerini gösteren sözcüklere nicel anlamlı sözcükler denir.
Beğendiğimiz evin çok geniş odaları vardı.
Ağacın yolu kapatan uzun dallarını kesmişler.
Burada, yüksek binalardan manzara görünmüyordu.
Yanımıza hafif bir bavul alıp seyahate çıktık.
Not: Renk kavramı ölçülemez, sayılamaz; bir varlığın şeklini gösterir. Bu yüzden renk kavram alanına ait kelimeler nitel anlam olarak kabul edilir.
b) Nitel Anlamlı Sözcükler
Varlığın nasıl olduğunu, niteliğini gösteren; sayılmayan, ölçülmeyen bir özelliğini ifade eden sözcüklere nitel anlamlı sözcükler denir.
Kapalı havalarda kendinizi yağmura, soğuğa hazırlayın.
Kırık camdan içeri soğuk giriyordu.
Bu yetenekli oyuncuyu takıma transfer etmeliyiz.
Not: Nitel anlamlı sözcükler "nasıl" sorusuna yanıt verir.
8. Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler
a) Genel Anlamlı Sözcükler
Ortak nitelikleri olan varlık ve kavramları toplu bir şekilde karşılayan, anlam içeriği geniş olan sözcüklerdir.
b) Özel Anlamlı Sözcükler
Tek bir varlığı veya kavramı karşılayan, onu çeşitli özellikleriyle belirten sözcüklere verilen addır.
Kıta -> Ülke -> Bölge -> Kent -> Mahalle -> Sokak (Genelden Özele Anlatım)
Heykel -> Plastik Sanatlar -> Güzel Sanatlar -> Sanat (Özelden Genele Anlatım)
9. Ad Aktarması
Bir sözcüğe benzetme amacı güdülmeden başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır.
Gençliğimde Ahmet Haşim'i okumadığım gün yoktu. (Ahmet Haşim --> Şair)
Odayı havalandırmak için camı biraz açabilir misiniz? (Cam --> Pencere)
Annesi her sabah erkenden kalkıp sobayı yakardı. (Soba --> Odun)
Maçtan sonra bütün Türkiye sokaklara döküldü. (Türkiye --> İnsanlar)
Bu dergide yeni kalemlerle karşılaştım. (Kalem --> Yazar)
Trafik polisleri para kesiyor sürücülerden. (Para --> Ceza)
Gençlik, kafası ve yüreğiyle toplumun güvencesidir. (Gençlik --> Genç İnsanlar)
Anadolu'nun kilidini Malazgirt açtı. (Malazgirt --> Malazgirt Savaşı)
10. Dolaylama
Anlatımı daha güzel kımak için tek kelimeyle ifade edilebilecek bir kavramın birden fazla sözcükle ifade edilmesidir.
Vatani Görev --> Askerlik
Bacasız Sanayi --> Turizm
File Bekçisi --> Kaleci
Beyaz Altın --> Pamuk
Beyaz Cam --> Televizyon
Meşin Yuvarlak --> Top
Ege'nin İncisi --> İzmir
Kara Kıta --> Afrika
Delikli Demir --> Tüfek
Altın Boynuz --> Haliç
11. Güzel Adlandırma
Söylendiğinde insanlara korku uyandıran ya da uğursuzluk getireceğine inanılan kimi varlık ya da kavramların daha hoşa gidecek bir şekilde ifade edilmesine denir.
İnce Hastalık --> Verem
Tahta At --> Tabut
Görme Engelli --> Kör
İyi Saate Olsunlar --> Cin
Şifayı Kapmak --> Hastalanmak
Ayak Yolu --> Tuvalet
Kranlık Kuşu --> Yarasa
Yaşını Başını Almak --> Yaşlanmak
12. Kişileştirme
İnsana ait özelliklerin ya da organ adlarının doğaya aktarılmasıdır. Kişileştirmenin olduğu her yerde insandan doğaya aktarım vardır.
Bütün kusurumu toprak gizliyor.
Bahar rengarenk şarkılar söylüyor bize.
Her sabaha uyanan hüzünlü güller bülbülleri özlemle bekliyor.
13. Kinayeli Söyleyiş
Söylenenin tam tersini kastetmektir.
Onun iyi bir esnaf olduğu beşinci iflasından sonra anlaşıldı.
Bu okul süper yönetilmektedir, musluklar dışında okulda her şey akmaktadır.
O kadar başarılı bir öğrenciydi ki liseyi altı yılda bitirdi.
