Yeryüzünde canlı ve cansız varlıklar bulunur. Canlılık özelliklerinden bazılarını cansızlarda da görebiliriz. Mesela; serbest bıraktığımızda balon da havada uçar, kuşlar da, kelebekler de... Araba da gazını egzozuyla boşaltır, canlılar da boşaltım yapar. İnsanlar da beyinde bilgi saklar, bilgisayarlar da.

Bazı cansızlık özelliklerini de canlılarda gömek mümkündür. Cansız nesneler de hareket edemez; bir midye, mercan, bitkiler...

Carlıkların canlı olup olmadığına karar verebilmek çin belli özelliklere bakarız.

Canlılarda görülen ortak özellikler:

• Hücresel Yapı
• Beslenme
• Solunum
• Metabolizma
• Hareket
• Üreme
• Boşaltım
• Adaptasyon (Uyum)
• Büyüme ve Gelişme
• Homeostazi
• Protein Sentezi
• Uyarılara Tepki
• Organizasyon

1. Hücresel Yapı

Canlıların en küçük yapı ve işlev birimine hücre denir.

Hücre Sayısına Göre Canlılar:

- Tek Hücreli:

• Bakteriler
• Arkeler
• Amip, öglena, paramesyum, cıvık mantarlar, küf mantarları, maya mantarları

- Çok Hücreli:

•  Bitkiler
• Şapkalı Mantarlar
• Hayvanlar

Hücre Sayısına Göre Canlılar:

- Prokaryot:

• Bakteriler
• Arkeler

- Ökaryot:

• Diğer canlılar
• Organeller

Prokaryot ve ökaryotların tümünde hücre zarı, sitoplazma, DNA, ribozom organeli bulunur. Hepsi proteinlerini, enzimlerini, RNA çeşitlerini, ATP'sini kendisi sentezler.

2. Beslenme

Canlılar metabolik faaliyetlerini devam ettirebilmek için beslenirler. (Büyüme-gelişme, enerji elde etme, yaralanan-yıpranan kısımları onarma)

Beslenme şekillerine göre canlılar ikiye ayrılırlar:

a) Ototrof Canlılar (Üreticiler): 

Kendi besinini kendi üreten canlılardır. İnorganik maddelerden organik madde üretirler.

- Fotoototrof Canlılar: Besin sentezi için güneş enerjisi kullanırlar. Bitkiler, siyanobakteriler, öglena...

- Kemoototrof Canlılar: Besin sentezi için kimyasal enerjiyi kollanırlar. Besinlerini oksitlerler. Nitrit-nitrat bakterileri...

b) Heterotrof Canlılar (Tüketiciler): 

Besinlerini dışarıdan hazır alırlar. Hayvanlar, saprofitler, mantarlar, protista (amip, öglena, paramesyum)

Hem heterotrof, hem ototrof canlılar da vardır. Böcekçil bitkiler, öglena...

3. Solunum

Tüm canlılar metabolik aktiviteleri için gerekli enerjiyi ATP'den sağlarlar. Bazı canlılar oksijenli, bazılar oksijensiz solunum yapabilir.

Oksilenli (Aerobik) Solunum: 

Oksijen kullanılarak besin maddeleri parçalanır ve ATP elde edilir.

Oksijensiz (Anaerobik) Solunum (Fermantasyon):

Oksijen kullanmadan besin maddelerinin parçalanıp ATP elde edilmesidir. Tamamen parçalanma olmadığı için enerji verimliliği düşüktür.

4. Metabolizma

Hücrelerde meydana gelen yapım ve yıkıp tepkimelerine denir.

Anabolizma (Özümleme):

Yapım tepkimeleridir. Fotosentez, protein sentezi, kemosentez...

Katabolizma (Yadımlama):

Yıkım tepkimeleridir. Solunum...

5. Hareket

Tüm canlılar hareket ederler. Bitkiler, sürüngenler, hidralarda yer değiştirme hareketi göremeyiz.

Bitkilerde yönelim hareketi görürüz. (Ayçiçekleri ışığa döner, köklerin suya yönelim hareketi, böcekçil bitkilerin böceği kapma hareketi) (Pasif Hareket). Amip yalancı ayaklarıyla, öglena kamçısıyla, paramesyum siileriyle hareket eder.

Hayvanlar bacaklarıyla, kanatlarıyla aktif hareket ederler.

6. Üreme

Tüm canlılar nesillerini devam ettirebilmek için ürerler. Canlı yaşamını devam ettirebilmek için değil neslini sürdürebilmek için ürer. Canlı üremeden de yaşayabilir.

İki çeşit üreme vardır.

Eşeysiz üreme:

Bir eşe gerek yoktur. Amip öglena, paramesyum bölünerek ürerler; bira mayası tomurcuklanarak ürer.

Eşeyli Üreme:

Dişi ve erkek bireylerin gametleri döllenir ve yavru bireyler oluşur. Hayvanlar...

7. Boşaltım

Hücre metabolizması sonucunda meydana gelen atıkların uzaklaştırılamsı işlemidir.

Terleme, yaprak dökme, idrar, solunum...

8. Adaptasyon (Uyum)

Tüm canlılar yaşadıkları ortama uyum sağlayarak hayatta kalma şansını arttırır. Adaptasyon kalıtsaldır.

Kaktüslerin terleme ile su kaybını azaltmak için iğne yapraklı olması, bukalemunun bulunduğu ortamın rengini alarak kamufle olması, sucul kuşların parmak aralarında perde olması, develerin hörgü.lerinde yağ depolaması, kutup ayılarının açık renkli olup kamufle olması, bazı hayvanların kış uykusuna yatmasını bu özelliğe örnek gösterebiliriz.

9. Büyüm - Gelişme

Büyüme canlıları oluşturan hücrelerin sayıca ve hacim olarak artmasıdır.

Büyüme:

- Tek Hücrelilerde: Hücre hacim ve kütlesinin artışıdır.

- Çok Hücrelilerde: Hücre bölünmesi ve hücre kütlesinin artışıdır.

Bölünme tek hücrelilerde büyümeyi değil üremeyi sağlar.

Gelişme: 

Genç bir bireyden ergin birey oluşuncaya kadar geçen süreçtir.

• Çok hüvrelilerde gelişme hücre bölünmeleri ve farklılaşma ile olur.
• Bitkilerde büyüme sınırsız, hayvanlarda ise sınırlıdır.

10. Homeostazi:

Değişen çevresel veya içsel uyarılara rağmen vücut içi fizyolojik ortamın korunmasıdır.

Homeostazi = İç Denge

Örneğin çöl gibi sıcak bölgelerde yaşayan insanlarla kutup gibi soğuk yerlerde yaşayan insanların kanı aynı sıcaklıktadır.

11. Protein Sentezi

Prokaryot ve ökaryot hücrelerde ribozom organeli bulunur. Bu nedenle tüm canlılarda protein sentezi gerçekleşir.

12. Uyarılara Tepki

Tüm canlılar çevreden gelen uyarılara farklı tepkiler gösterirler.

Öglena: Fotosentez yapabilmek için ışığa yönelir.

Gözbebeklerimiz: Parlak ışıkta küçülür, az ışıkta büyür.

Bal Arıları: Besini algılayıp kovandakileri haberdar etmek için dans eder.

Köpek: Ses duyduklarında kulaklarını dikleştirir.

Küstüm Otu: Dokunduğunda yapraklarını kapatır.

13. Organizasyon

Her canlı belli bir organizasyona sahiptir. Tek hücrelilerde bu düzen hücrenin farklı kısımlarının farklı görevleri üstlenmesiyle oluşur.

Çok hücreli canlılarda ise: Atom --> Molekül --> Organel --> Hücre --> Doku --> Organ --> Sistem --> Organizma